Cách sáng tác lời bài hát

 

QUY TẮC SÁNG TÁC LỜI CHO MỘT BẢN NHẠC

1. Cấu trúc thiết yếu của ca từ

Ca từ cần phải chứa đựng:

• Một ý tưởng đặc sắc, không vay mượn.
• Nội dung về "người thật việc thật" trong hoàn cảnh có thể tin được.
• Một thái độ hoặc xúc cảm rõ nét.
• Đủ nội dung để có thể viết thành nhạc.
• Phù hợp với lối suy nghĩ của quảng đại quần chúng.
• Viết sao cho người nghe thông cảm được với người hát.
• Khiến hàng triệu người muốn nghe đi nghe lại.

Một tựa đề đáng nhớ:

• Nghe một lần là nhớ tên bài ngay.
• Tóm tắt được tinh thần của bản nhạc.
• Độc nhất vô nhị, không trùng tên với bài khác.

Lôi cuốn ngay từ đầu:

• Lôi kéo người nghe vào bài nhạc.
• Thiết lập không gian, thời gian, hoàn cảnh, và nhân vật chính chỉ trong vài câu đầu.

Phát triển hợp lý:

• Trình bày các yếu tố theo thứ tự hợp lý.
• Phát triển ý tưởng từ điều này sang điều khác để đi đến một kết luận rõ ràng.
• Có kết luận cho bài, dù rõ ràng hay không.

Thể loại nhạc phù hợp:

• Bổ sung và thăng hoa mục đích của nhạc phẩm.
• Chuyển tải thành công những kỹ xảo mong muốn.

2. Ba loại cốt truyện

1. Thái độ: Viết về một tình cảm hoặc thái độ.
2. Tình huống: Thái độ hay tình cảm lồng vào tình huống, làm phức tạp thêm.
3. Đầy đủ câu chuyện: Sự kiện diễn tiến mạch lạc, có khởi đầu, diễn tiến, và chung cuộc.

Người viết nhạc phải miêu tả được cốt truyện của bài hát mà mình định sáng tác.

3. Các kỹ thuật phát triển bài nhạc

• Tạo chuỗi sự kiện có chủ đích: Tường thuật chi tiết theo thứ tự quan trọng.
• Báo trước: Khơi gợi cốt truyện trước khi sự kiện xảy ra.
• Tạo hình tượng: Sắp xếp hình ảnh tạo khung cảnh nhất định.
• Trở về chủ đề: Đưa về cuối câu những chữ, câu, đoạn chính đã dùng ở đầu.
• Tạo mâu thuẫn: Tạo tâm trạng lạc lõng cho người hát với các tâm trạng nội tại và ngoại cảnh.
• Tạo căng thẳng châm biếm: Tương phản điều thường xảy ra trong quá khứ với hiện tại một cách mỉa mai.
• Tạo ngạc nhiên: Gây ngạc nhiên cho người nghe bằng cách khám phá, làm méo đi ý nghĩa thường hoặc quay lại khởi thủy.
• Chơi chữ: Khai thác câu hay chữ có nhiều nghĩa.
• Tạo cảnh trí: Tạo bức tranh phác, tượng trưng nhằm biểu tượng hóa ý nghĩa bài hát.
• Tạo cốt truyện câu hỏi: Đặt câu hỏi chưa có câu trả lời, rồi giải đáp ở cuối.
• Đối thoại tranh luận: Dùng cặp ca sĩ hát đôi để kịch hóa ý tưởng chọi nhau.

4. Sườn cốt truyện

Bốn thành tố chính của một cốt truyện gồm góc nhìn, suy tư (giọng), thời gian, và khung cảnh - quyện vào nhau tạo xương sống cho cốt truyện. Mỗi thành tố phải rõ ràng và xuyên suốt để tạo cho giai điệu một cột xương sống vững chãi.

5. Khái quát về vần điệu

Vần điệu: Hai hay ba từ (hoặc cụm từ) có vần khi chứa nguyên âm cuối và phụ âm cuối giống nhau, còn phụ âm trước âm cuối khác. Có ba loại vần: hoàn toàn với dấu trọng âm chính, hoàn toàn với dấu trọng âm phụ, và gần như hoàn toàn.

6. Mười nguyên tắc chính để viết lời nhạc

1. Đơn giản: Chỉ giữ một ý tưởng chính, dẹp bỏ chuyện phụ. Cốt chuyện tóm tắt được trong một câu ngắn.
2. Sáng sủa: Dùng đại từ chỉ định rõ ràng. Nếu cốt chuyện thay đổi không gian, thời gian, hay góc nhìn, phải diễn tả rõ.
3. Cô đọng: Mỗi chữ có mục đích, bỏ từ sáo rỗng, trợ động từ không cần thiết.
4. Nhấn mạnh: Dùng chữ ngắn, đặt chữ quan trọng cuối câu, dùng động từ chủ động.
5. Nhất quán: Dùng tinh thần diễn đạt và văn phong như nhau, giữ nghĩa nhất quán.
6. Chặt chẽ, mạch lạc: Phản ứng phải có lý do, trình tự thời gian hợp lý.
7. Rõ rệt, đặc trưng: Chọn thứ đặc trưng, bày tỏ tình cảm bằng hành động.
8. Lặp lại: Lặp lại chữ hay câu quan trọng để nhấn mạnh chủ đề.
9. Đồng nhất: Trưng bày phần tử bài theo sự quan trọng, hài hòa tạo ấn tượng nhất định.
10. Cảm giác thành thật: Viết về tình huống hay tình cảm bạn hiểu rõ, tạo sự chân thật.

7. Các quyết định chính phải làm

• Chọn giới tính: Tình cảm trong bài thuộc phái nam hay phái nữ? Chọn trước khi viết lời.
• Chọn góc nhìn: Ngôi thứ nhất ("tôi"), ngôi thứ hai ("em" hay "anh"), hay ngôi thứ ba ("anh ta", "cô ấy", hay "họ")? Nếu thay đổi ngôi, phải rõ lý do.
• Chọn giọng văn: Độc thoại hay đối thoại? Giữ giọng văn xuyên suốt bài.
• Chọn thời gian: Hành động diễn ra ở thời điểm không xác định, hiện tại, khoảnh khắc duy nhất trong hiện tại, quá khứ, quá khứ nhưng dùng động từ hiện tại, hay tương lai?
• Chọn khung cảnh: Ca sĩ độc thoại hay đối thoại ở đâu? Nếu khung cảnh thay đổi, phải viết rõ.
• Chọn lối diễn đạt: Thái độ của ca sĩ về sự kiện: bâng khuâng, nuối tiếc, thù hận, biết ơn, v.v.?
• Chọn từ vựng: Nhân vật có học thức hay không? Chọn từ vựng thích hợp.
• Chọn cấu trúc bài: Muốn người nghe cảm giác ra sao? Chọn cấu trúc AB (phiên khúc/điệp khúc), AABA (phiên khúc/phiên khúc/điệp khúc/phiên khúc), hay AAA (ba khúc nhạc giống nhau)?
• Sống trọn vẹn như nhân vật: Tin vào nhân vật và tình huống.
• Hiểu tâm lý khán giả: Hiểu và đồng quan điểm với khán giả của thể loại nhạc. Chọn đúng thể loại nhạc để viết.

Kết luận

Trên đây là những điều cần ghi nhớ khi viết lời nhạc. Áp dụng chúng vào sáng tác, dù là bản nháp đầu tiên hay bản cuối cùng, sẽ giúp bạn trở thành một nhạc sĩ giỏi. Sửa đi sửa lại nhiều lần và chú tâm vào các điều trên. Chúc bạn thành công!